DƏMƏŞQ,ArabAZ
Hər kəs Suriyada Əsədn devrilməsindən sonra,yeni bir dövrün başlandığını dyir və bu həqiqətən də belədir. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, reallıq bu ölkənin qarşısında duran yerli, regional və beynəlxalq səviyyədə böyük çətinliklərdən xəbər verir.
Bu hesabatda biz bu problemlərin ən əsaslarına işıq salacağıq və Suriyanın növbəti qərar vericisinin bu çətin məsələlərlə necə məşğul olacağına dair bəzi mövqe və fikirləri nəzərdən keçirəcəyik.
Dövlətin qurulması və siyasi sistemin forması
Suriyanın vəziyyəti indi dövlətin əsaslarının aydın olduğu, o cümlədən konstitusiya, suverenliyin spesifik forması, siyasi sistemi və coğrafi sərhədləri olan digər ölkələrdən fərqli olaraq, inqilab nəticəsində ortadan qaldırılmış konstutusiyanın ləğvi və yenisinin qəbul edilməməsi, yeni hakimiyyətlər üçün böyük problem yaradır.
Digər tərəfdən, Suriyanın hazırkı müxalifəti liberal siyasi qüvvələrlə yanaşı, islami və ideoloji istinadlara malik silahlı fraksiyaların çoxlu spektri ilə xarakterizə olunur və bu müxtəliflik növbəti dövlətin forması ilə bağlı konsensusa nail olmaq üçün problem yaradır.
Təhlilçilər hesab edirlər ki, dövlətin ümid etdiyi yolun uğuru daha çox onun fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmaq, çətin məsələlərin həlli yollarını tapmaq və qalan maneələrlə, fayllarla və xarici siyasətlə necə məşğul olmaq bacarığından asılıdır.
Ədalətli keçidə nail olmaq
Keçid şurasının yaradılması ilə yanaşı, Suriyanın yeni administrasiyasının baş komandanı Əhməd Əl-Şaraa söz verdiyi kimi, keçid dövrünün ədalətinə nail olmaq lazımdır. “Suriya xalqına işgəncə verən cinayətkarların, qatillərin, təhlükəsizlik və ordu zabitlərinin təqib ediləcəyini və qaçdıqları ölkələrdən cavab vermələri istəniləcəyini vurğuladı”-deyə o bildirib
O, ölənlərin və günahsız məhbusların “qanının və hüquqlarının” “boşa getməyəcəyini və unudulmayacağını” bildirib, eyni zamanda “əli Suriya xalqının qanına bulaşmayanları” bağışlamağa söz verib.
Suriya müxalifətinin Siyasi Məsələlər Departamenti öz növbəsində təsdiqləyib ki, növbəti mərhələ hərtərəfli ictimai uzlaşma tələb edir, bu müddət ərzində ədalət və insan hüquqlarına hörmət prinsipləri əsasında Suriya cəmiyyətinin müxtəlif komponentləri arasında etimad qurulur.
Dərin dövlət
Ölkənin yeni hakimiyyət dairələri dərin dövlətin mövcudluğunun ölçüləri və əvvəllər Suriyanı idarə edən təhlükəsizlik və kəşfiyyat xidmətlərinin qalıqlarından xəbərdardır ki, bu da növbəti mərhələdə risklərin başında gəlir.
Qaçqınlar məsələsi
6 milyondan çox suriyalı qaçqının gözlənilən qayıdışı fonunda, qaçqın faylı təkcə iqtisadi problemlər masasında deyil, həm də iqtisadiyyat və xarici siyasətlə sıx əlaqəsi olan digər sənədləri əhatə edir
Ölkə iqtisadiyyatı
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibi Antonio Quterreşin bildirdiyinə görə , hazırda təxminən 15 milyon nəfər hesab edilən Suriya əhalisinin 70%-nin humanitar yardıma ehtiyacı var və hər 10 suriyalıdan 9-u yoxsulluq həddinin altında yaşayır. Əsəd rejimin uzun illər ərzində həyata keçirdiyi siyasətlər nəticəsində, xüsusilə 2011-ci ildə müharibənin başlaması nəticəsində iqtisadi strukturunun demək olar ki, tamamilə dağılması ilə böyük iqtisadi çətinlikləri miras qoyub.
Dünya Bankı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatlarına görə , Suriyanın ümumi daxili məhsulu 2011-ci ildən 2023-cü ilə qədər 85%-dən çox azalaraq 9 milyard dollara düşüb, Suriya iqtisadiyyatının isə bu il daha 1,5% daralması gözlənilir. Ölkənin enerji sektoru sadcəcə olaraq iflic vəziyyətinə düşüb.
Bununla belə, Əl-Şaraa köçkünlərin yeni Suriya qurmaq üçün geri qayıtmasının vacibliyini vurğulayaraq, “Bizim döyüşümüz suriyalıların birliyini bərpa etməkdə uğur qazandı” dedi.
Əl-Cəzirə telekanalına danışan Suriya müvəqqəti hökumətinin başçısı Məhəmməd əl-Bəşir, hökumətinin Əsəd rejimindən böyük və korrupsiyaya uğramış inzibati miras aldığını deyib. “Biz maddi baxımdan çox pis vəziyyətdəyik və xarici valyutamız yoxdur”-deyə o qeyd edib.
Təhlükəsizlik problemləri
Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanın mövcud vəziyyətdən “İŞİD və Kürdüstan Fəhlə Partiyası kimi terror təşkilatları” tərəfindən sui-istifadə edilməsinə qarşı xəbərdarlığı ölkədə yeni hakimiyyət üçün başqa bir faylı və təhlükəsizlik problemini ortaya qoyur.
Yeni baş nazir Məhəmməd əl-Bəşirin bəyanatlarından da belə çıxır ki, “indiki mərhələdə prioritet bütün şəhərlərdə təhlükəsizliyə nəzarət etmək və sabitliyi bərpa etməkdir və müvəqqəti hökumətin tam tərkibi bir neçə gün ərzində açıqlanacaq. ”
Digər tərəfdən, Əsəd ailəsinin Captagon ticarətində iştirakını ortaya qoyan “narkotik qaçaqmalçılığı” ticarəti yoxsulluğun qaçılmaz nəticəsi olan cinayətlər və risklərlə yanaşı, Suriyanın əziyyət çəkdiyi təhlükəli bir problem olaraq ortaya çıxır.
Suriyanın şərqində ərazilərin 30%-dən çoxunun PKK terror təşkilatının Suriya qolu PYD (SDQ) nəzarətində olması və ABŞ-ın dəstəkləməsi ilə nikbin Suriya səhnəsi bir az sarsıla bilər. Amma digər tərəfdən PYD “komandanı” Mazlum Abdi yeni siyasi başlanğıc üçün fürsət olduğunu və bu dəyişikliyin demokratiya və ədalətə əsaslanan, hüquqların təmin edilərək yeni Suriyanın qurulmasına imkan yaratdığını vurğulayıb.
Suriyanın ərazisində ABŞ, Türkiyə, Rusiya və İrandan olan çoxlu sayda xarici qüvvə var idi.
Amerika qüvvələri Əl-Tanf sərhəd bazasında yerləşdirilib və ümumilikdə 17 bazası və 13 hərbi nöqtəsi, o cümlədən 6 tanınmış bazası var.
Əl-Şaraa CNN Arabic-ə verdiyi müsahibədə xarici qüvvələrin Suriyanı tərk etməsini arzuladığını bildirib və əlavə edib: “İnanıram ki, bu rejim çökdükdən sonra problem həll olunacaq və Suriyada heç bir xarici qüvvələrin qalmasına ehtiyac qalmayacaq.”
Beynəlxalq ictimaiyyət və qəbul və tanınma vəziyyəti
Əsəd rejiminin süqutuna xaricdən reaksiyalar davam etdi və “ Heyat Təhrir əş-Şam” ın adının terrorçu siyahılardan çıxarılmasının mümkünlüyünü göstərən beynəlxalq bəyanatlar ortaya çıxdı ki, bu da yeni hakimiyyət orqanlarının beynəlxalq səviyyədə tanınması və qəbul edilməsi üçün qapı açır.Hazırkı hökumətə Suriyanın beynəlxalq və regional təşkilatlardakı yerini tutmağa çalışır.
İsraillə qarşıdurma
Əsəd rejiminin süqutu ilə İsrail Suriya ərazisi daxilində hərbi əməliyyatlarını intensivləşdirməyə və 1974-cü il müqaviləsinə uyğun olaraq yaradılmış bufer zonasına daxil olaraq işğal altındakı Colanda mövcudluğunu gücləndirməyə çalışır.
