Bakı,ArabAZ,Azər Hüseynov Tarixçi, İstanbul Zaim Universitetinin Tarix və Mədəniyyət Bölümü Doktorantı, Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzinin eksperti.
İnsanlar ümumbəşəri ümumi xüsusiyyətlərə malik olmaqla yanaşı, dil, rəng və emosiya fərqləri ilə yaradılmışdır. İnsan, yaşadığı yerindən asılı olmayaraq, eyni fizioloji struktura sahibdir. Ümuminsani ehtiyaclar eynidir. Hər bir insan qidalanma, geyinmə və ev ehtiyaclarına malikdir. Bundan əlavə, insanın sosial mühit və ünsiyyət ehtiyacları da vardır. Lakin bu ehtiyacların təmin olunmasında və xoşbəxtlik anlayışının formalaşmasında dil, rəng və emosiya fərqləri mühüm rol oynayır.
*Dil fərqləri nədə özünü göstərir?* Bütün dillər, formalaşdıqları tarixi şəraitə görə fikir ifadə etmə imkanlarına malikdir. Dillər qarşılıqlı mübadilə edə bilər, lakin ana quruluşlarını, xüsusilə feillərini qorumağa çalışırlar. Eyni zamanda, dil toplumun tarixi yaddaşını qoruyur və nəsildən-nəslə ötürür. Bu, şeir, ədəbiyyat, məsəllər və nəğmələrin məzmununda özünü göstərir. Məsələn, “Apardı sellər Saranı” və ya “Apardı tatar məni, qul edib satar məni” kimi ifadələrdə Azərbaycan xalqının monqol istilası zamanı yaşadıqları öz əksini tapır. İslam düşüncəsinə görə dillər də Allahın ayətlərindəndir. Ona görə də dillərin yoxa çıxması, bəşər tarixinin müəyyən bir dövrü haqqında məlumatın itməsi deməkdir.
Rənglər də bu kontekstdə fərqlidir. Bölgənin iqliminə uyğunlaşaraq insana fərqlilik və gözəllik bəxş edir. Emosiyalar isə xalqların yaşadıqları mühitə uyğun şəkildə müxtəliflik göstərir. Bununla belə, dil, rəng və emosiyalar biri-birini tamamlayır və zənginləşdirir. Lakin bu gün dünya, bütün bu fərqləri ortadan qaldıraraq vahid insan, vahid emosiya və vahid tip formalaşdırmağa çalışan transmilli qurumların təhdidi ilə üz-üzədir. Bu səbəbdən insanlar eyni içkiləri içməyə, eyni paltarları geyinməyə və eyni sosial platformalardan asılı olmağa məcbur edilir.
Bir sözlə, dünya qloballaşma dövründədir. Belə bir dövrdə həm ümumbəşəri dəyərləri, həm də fərqləri nəzərə alan bir fikir sistemi hansı ola bilər? Bu, İslamdır. Çünki İslam, bütün bəşəriyyəti Allaha inam və Onun tövhidi ətrafında birləşməyə çağırır. Hər zaman və hər yerdə keçərli olan əsasları müəyyən edir: ədalət, yaxşılıq, həmrəylik, paylaşma, insan fitrətinin inkar etdiyi fuhuş və münkərdən uzaq olmaq.
İslamın digər qlobal sistemlərdən fərqləri çoxdur və aydındır. Bəzi sistemlər yalnız insanların sinfi hüquqlarını vurğulayır, digərləri fikir azadlığını, bəziləri isə başqa məsələləri ön plana çıxarır. İslam isə həm ümumbəşəri xüsusiyyətlərin təmin olunmasına, həm də fərqlərin tanınmasına və ayət olaraq qəbul edilməsinə çağırır.
Sual yaranır: Hazırda bunu reallaşdıra biləcək bir nümunə varmı? Təəssüf ki, xeyr. Niyə? Birincisi, XIX əsrin sonlarından başlayaraq intensivləşən və XX əsrdə tamamlanan işğallar nəticəsində İslam dünyasında intellektual və mənəvi böhran yaranmışdır. Bütün dünya internetdə vaxt keçirərkən, ümmətin vəzifəsi insanlığın müdriklik xəzinəsi olan kitablara üz tutmaq və mənəvi kriteriyalarda nümunəvi model toplumlar yaratmaqdır.
Digər bir problem İslam fikrinin lokallaşmasıdır. İslam fikri cahanşümul bir anlayışdır. Lokal və məhəlli xüsusiyyətləri nəzərə alır, lakin onların üzərində qurulmaz.
Beləliklə, qloballaşmanın yaratdığı təhdidlərə qarşı İslam, həm fərqləri qorumaq, həm də ümumbəşəri dəyərləri təmin etmək üçün alternativ olaraq önə çıxır.
