Bakı,ArabAZ
Misir dövlət xadimi və hərbi lideri, 1970-1981 illərdə Misir Prezidenti olan Ənvər Sədat 1918-ci il dekabrın 25-də Qahirənin şimalında yerləşən Mit Əbul-Qum şəhərində sudan əsilli böyük bir ailədə anadan olub .
O, hərbi xəstəxanada məmur vəzifəsində çalışan Məhəmməd Sadat və Sitt əl-Barraynın on üç övladından biri idi. Onun bütün qohumları dindar müsəlman idilər.
Ənvər Sədat uşaq ikən Quran oxuyub . 1925-ci ildə ailə Qahirənin kənarına köçdü və Sədat burada orta təhsil aldı . Özünün etirafına görə, gəncliyində onun dünyagörüşünə ən çox təsir edən dörd nəfərdən biri də məhz Mustafa Kamal Atatürk olub.
1938-ci ildə Sədat hərbi məktəbi bitirərək leytenant rütbəsi alır. 1940-cı ildə bir qrup misirli zabit tərəfindən yaradılmış gizli “İsaba” cəmiyyətinə qoşulur. O, həmçinin millətçi Misr əl-Fətat və ingilsi müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizə simvolu hesab edilən “Müsəlman Qardaşlar” ( İxvanul Muslimin) təşkilatlarına yaxın idi .
O həm də Nasirin rəhbərlik etdiyi Azad Zabitlər təşkilatının yaradılmasında iştirak etmişdir .
1952-ci il dövlət çevrilişindən sonra Sədat, Misir Respublikasında, 1958-ci ildən isə onu əvəz edən Birləşmiş Ərəb Respublikasında (BƏR) müxtəlif dövlət vəzifələrində çalışıb .
Demək olar ki, hakimiyyətə gəldikdən dərhal sonra Sədat Camal Əbdül Nasirin ərəb millətçiliyi və ərəb sosializmi siyasətindən uzaqlaşmağa başladı . Camal Əbdül Nasirin ideyalarının davamçıları yeni rejimə müxalifət yaratmağa cəhd etdikdən sonra 1971-ci ilin mayında keçmiş prezidentin ətrafından çoxlu adam həbs olundu Sədat Nasirin pan-ərəb iddialarından əl çəkdi. 1971-ci ildə dövlətin Birləşmiş Ərəb Respublikasından dəyişdirilərək, Misir Ərəb Respublikası adlandırıldı.
Super güclərlə münasibətlər
Sovet İttifaqının İsraillə davam edən qarşıdurmada Misirə kifayət qədər kömək etmədiyinə inanan və onun fikrincə ABŞ- da daha güclü müttəfiq tapmaq istəyən Sədat ABŞ-la yaxınlaşmağa başladı. Eyni zamanda, Misir 1972-ci ildə sovet hərbi müşavirlərini qovaraq SSRİ-nin hərbi yardımından imtina etdi.
1973-cü ildə beynəlxalq təcrid şəraitində Sadat İsrailə qarşı müharibəyə başladı, əməliyyatın son dərəcə uğursuz nəticəsi Sadatı ABŞ-la daha da yaxınlaşmağa və İsraillə sülh danışıqlarına getməyə, habelə SSRİ ilə 1971-ci il dostluq müqaviləsini (1976) birtərəfli qaydada ləğv etməyə məcbur etdi. Kemp Devid sülh sazişindən iki ay sonra Yaxın Şərqdə ABŞ-ın müttəfiqi olan Misir Konqres tərəfindən icazə verilən ABŞ-dan hərbi yardım alan ölkələr siyahısına daxil edildi.
Ənvər Sədat Misirin dirçəlişini, ölkənin dünya arenasında mövqeyini möhkəmləndirməyi və 1967-ci ildə İsraillə altıgünlük müharibədə biabırçı məğlubiyyətin qisasını almağı öz siyasətinin prioritet istiqaməti hesab edirdi . 1972-ci ilin sonunda Sədat İsrailə qarşı hərbi kampaniyaya meyl etməyə başladı
Misirin İsraillə müharibə etmək qərarı 1973-cü ilin yayında prezident Ənvər Sədat və onun suriyalı həmkarı Hafiz Əsəd ( Bəşşar Əsədin atası) tərəfindən qəbul edilmişdi.
Lakin bu müharibədə Müharibədə məğlub olduqdan sonra Sadat sülh danışıqlarına meyl etməyə başladı. Qüvvələr bölgüsü sazişi imzalandıqdan sonra İsrail və Misir saziş imzaladılar və orada güc tətbiq etməyəcəyini, ərazi “münaqişəsini” ( əslində işğal olunan ərəb torpaqları idi və mübahisəli heç nə yox idi) sülh yolu ilə həll etməyi öhdələrinə götürdülər. 1977-ci ildə Ənvər Sadat İsraillə sülh şərtlərini müzakirə etmək üçün Qüdsə gəlməyə hazır olduğunu bildirdi və bu tarixi səfər noyabrda baş tutdu.
İsrailin baş naziri Menahem Beginin dəvəti ilə Qüdsdə Knessetdə çıxışı ərəb dünyasında və SSRİ-də kəskin qınaqlara səbəb olub. Sədatın qeyd etdiyi 5 bəndlik plana, xüsusən də müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılması daxil idi.
Bir müddət sonra İsrailin baş naziri Menahem Beqin Misirə cavab səfəri edib. Lakin danışıqlar gözlənilənlərin əksinə olaraq çətin keçdi. ABŞ prezidenti Cimmi Karter hər iki tərəfi Amerika prezidentlərinin istirahət və işgüzar görüşləri olan Kemp Deviddəki yerinə dəvət etmək qərarına gəldi.
Sədatın 1977-ci ilin noyabrında Qüdsə səfəri və onun İsrailin baş naziri Menahem Beqinlə görüşü Misirin əksər ərəb ölkələri ilə diplomatik əlaqələrinin kəsilməsinə səbəb oldu. Bununla belə, Misir prezidenti İsraillə sülh danışıqlarını davam etdirməyi daha düzgün hesab etmişdi.
1978-ci ilin sentyabrında Cimmi Karterin sədrliyi ilə Kemp Devid sammitində Sadat və İsrailin baş naziri Menahem Beqin sülh, qarşılıqlı tanınma və Sinay yarımadasının Misirə qaytarılması haqqında razılığa gəldilər . Sülh müqaviləsi 26 mart 1979-cu ildə bağlandı . İsrail 1967-ci ildə işğal etdiyi Sinay yarımadasından qoşunlarını çıxaracağını və yəhudi yaşayış məntəqələrini boşaltmağı öhdəsinə götürüb. 1978-ci ildə Ənvər Sadat və Menahem Begin sülh müqavilələrini imzaladıqlarına görə Nobel Sülh Mükafatına layiq görüldülər.
Sədatən Açıq qapı siyasəti
1974-cü ildə Sədat “açıq qapı” (infitah) siyasətini həyata keçirməyə başladı. Xarici investorların cəlb edilməsinə əlverişli vergi sistemi və xüsusi kapitalın milliləşdirilməsinə qarşı dövlət zəmanəti kömək edirdi . Bundan əlavə, hökumət ölkənin rabitə və nəqliyyat şəbəkəsini modernləşdirməyə dair öhdəlik götürmüşdü. Kreditlər əldə etmək üçün Misir hökuməti ərzaq və yanacağa verilən dövlət subsidiyalarını azaltmaqla büdcə kəsirini azaltmalı oldu, bu da əsas malların qiymətlərinin yüksəlməsi demək idi.
“Açıq qapı” siyasətinin həyata keçirilməsi zamanı iqtisadiyyatın bank və valyuta sektorları liberallaşdırılıb. Bu siyasət bəzi fərdlərin sürətlə varlanmasına və əhalinin əsas hissəsinin vəziyyətinin pisləşməsinə səbəb oldu. Misir iqtisadiyyatı getdikcə daha çox Qərbə bağlandı və oradan asılı vəziyyətə düşdü.
1975-ci ildə prezident Sadat Ərəb Sosialist İttifaqı (ASU) daxilində üç siyasi platforma yaratmağa qərar verdi : mərkəzçi (hakim çoxluq), sol və sağ. Əslində bu, Misirdə idarə olunan çoxpartiyalı sistemin yaradılmasının başlanğıcından xəbər verirdi. 1976-cı ildə Xalq Məclisinə keçirilən seçkilərdə Ərəb Sosialist Partiyası (ASP) adlanan Sədatın mərkəzçi platformasından olan namizədlər 352 yerdən 280-ni qazanaraq böyük qələbə qazandılar.
1977-ci ilin yanvarında hökumət Beynəlxalq Valyuta Fondunun təzyiqi ilə zəruri mallara verilən subsidiyaları iki dəfə azaltmaq qərarına gəldi. Yanvarın 18-19-da bütün ölkədə milyonlarla insan nümayişlər keçirilib. Onlar ölkə tarixinə “çörək iğtişaşları” kimi düşsələr də, bəzən siyasi xarakter də alırdılar. Bu, xalqın Sədatın siyasətinə etirazı idi.
1981-ci ilin payızında “ Əl-Cəmaə əl-İslamiyyə ” (İslam Camaatı) və “ Misir İslam Cihadı ” İslam fundamentalistlərinin qruplaşmaları birləşərək İsraillə yaxınlaşmasına görə ondan qisas alaraq onun qətlini təşkil etdilər.
Oktyabrın 6-da Qahirədə 1973-cü il Ərəb-İsrail müharibəsinin ildönümünü qeyd etmək üçün keçirilən hərbi paradda, təxminən saat 11:40-da leytenant Xalid əl-İslambulinin başçılıq etdiyi bir qrup sui-qəsdçi yük maşınından çıxaraq, Sədata əl qumbarası atdılar. Qumbara hədəfə çatmadan partladı bundan sonra daha beş əsgər avtomatdan hökumət kürsüsündə oturan Sədata atış açdı.
Ölümcül yaralanan Sədat xəstəxanaya çatdırılıb və orada dünyasını dəyişib. Bi insidentdə Prezident Sədat da daxil olmaqla 12 nəfər həlak olub, 31 nəfər müxtəlif dərəcəli xəsarətlər alıb (məsələn, vitse-prezident Hüsnü Mübarək sol qolunun dirsəyindən yaralanıb). Xalid əl-İslambuli və sui-qəsd cəhdinin digər iştirakçıları 1982-ci ilin aprelində mühakimə olundu və edam edildi .
Edam edilən Xalid İslambulinin adına İranda küçə verildi və bu da Misir-İran münasibətlərinin pisləşməsinə səbə oldu.
ArabAZ xəbər xidməti
