Bakı, Arab.AZ
Yardımın tezliklə veriləcəyi ilə bağlı dəfələrlə təminat verilsə də, ilin əvvəlindən Suriya rejiminin nəzarətində olan bölgələrdə yanacaq qıtlığı yaranıb. Əsədin əsas təchizatçısı olan İrandan Suriyanın neft idxalının 2024-cü ilin birinci rübündə 2023-cü ilin son rübü ilə müqayisədə 27 faiz azaldığını nəzərə alsaq, bu, təəccüblü olmamalıdır.
Rejim rəsmiləri maliyyə çətinlikləri və beynəlxalq sanksiyaların təsirini əsas gətirərək yanacaq idxalında azalma olduğunu etiraf ediblər. Bununla belə, analitiklər vurğulayırlar ki, əsl səbəb Tehranla Əsəd rejimi arasında münasibətlərdə artan gərginlikdən qaynaqlanır və bu, suriyalıları daha böyük yük altında qoyur.
2013-cü ildən bəri İranın neft tədarükünü izləyən Birləşmiş Nüvə İrana Qarşı (UANI) təşkilatının məlumatına görə, Suriya yanvar-mart aylarında İrandan təxminən 6,9 milyon barrel xam neft idxal edib ki, bu da gündəlik orta hesabla 76,100 barel olub.
Bu, ümumi idxalın gündəlik orta hesabla 95 938 barel olmaqla 8,8 milyon barrelə çatdığı 2023-cü ilin son rübündən kəskin azalma deməkdir. Ötən ilin eyni rübündə idxal gündəlik orta hesabla 101 750 barellə 9,1 milyon barelə çatıb.
Eyni şəkildə, Suriya 2024-cü ilin ilk dörd ayında gündəlik orta hesabla 77 min 627 barel neft idxal edib. Bu, gündəlik orta hesabla 101 min 399 barel olan idxalın əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə yüzdə 26,5 azaldığını göstərir.
Bu rəqəmləri başa düşülən çərçivəyə qoymaq üçün bu rübdə idxalın 2022-ci ilin ikinci rübündən bu yana 6,2 milyon barellə son iki ilin ən aşağı səviyyəsində olduğunu söyləmək olar.
Rejimə bağlı bir qəzetdə çıxan xəbərə görə, Suriya hökuməti strateji ehtiyatlarına əl ataraq davam edən yanacaq böhranını həll etməyə çalışır. Hökumət həmçinin neft törəmələrinin istehlakını tənzimləmək üçün ciddi qənaət tədbirləri həyata keçirib. Məsələn, Dəməşqdəki Yanacaq Alt Komitəsi cümə günləri ictimai mikroavtobus və avtobuslara yanacaq verilməsini dayandırıb. Bundan əlavə, hər həftənin cümə və şənbə günləri dövlət qulluqçularına ayrılan xidmətlərə yanacağın verilməsi dayandırılıb.
Eynilə, Neft Nazirliyi əyalətlərə yanacaq ayırmalarını azaldıb və fərdi avtomobil sahiblərinə subsidiyalaşdırılmış benzin ala bilmələri üçün göndərilən bildirişləri təxirə salıb. Nəticədə “qara bazar”da tələbat artaraq yanacağın qiymətinin xeyli artmasına səbəb olub.
Yanacağın miqdarının azalmasını hamı qəbul etsə də, bunun səbəbləri hələ də müzakirə mövzusu olaraq qalır. Rejim rəsmiləri son vaxtlar neft tədarükünün kəsilməsini maliyyə çətinlikləri və rejimə tətbiq edilən iqtisadi sanksiyaların təsiri ilə əlaqələndirirlər. Onlar həmçinin tədarükün mümkün qədər tez normallaşacağını vurğulayırlar.
Təhlilçilər bunun əsas səbəbinin Tehranla Əsəd rejimi arasında münasibətlərdə gərginliyin artması olduğunu düşünürlər. Lakin bu gərginliyin səbəbləri ilə bağlı fərziyyələr müxtəlifdir.
Suriyalı müşahidəçilərin çoxu Əsəd hökumətinin İranla imzalanmış müqavilələri, xüsusən də ötən ilin yayında imzalanmış sazişləri həyata keçirmək istəməməsi səbəbindən gərginliyin yaşandığına diqqət çəkir. Nəticədə, İran Əsəd hökumətinə onun tələblərinə boyun əyməsi üçün təzyiq göstərmək üçün Suriyaya xam neft tədarükünü azaldıb.
Bu mənbələr İranın Suriyaya neft nəqlindən iqtisadi güzəştlər əldə etmək üçün Əsədə qarşı təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməsinin ilk dəfə olmadığına işarə edərək iddialarını dəstəkləyirlər. Onlar oxşar səbəblərdən İranın Suriyaya neft ixracının 2023-cü ildə dayandırılacağını bildirirlər.
O zaman Əsədin İrana iqtisadi güzəştə getməyə razı olmasından sonra neft daşınması bərpa olundu. Bu addım prezident İbrahim Rəisinin 2023-cü ilin mayında Dəməşqə tarixi səfəri zamanı dəstəklənib. Səfər zamanı neftdən tutmuş kənd təsərrüfatına, dəmir yolu və azad zona bazarlarına kimi müxtəlif sektorları əhatə edən bir sıra sazişlər imzalanıb.
Bununla belə, digər mənbələr Tehranla Əsəd rejimi arasında münasibətlərdə artan gərginliyin müxtəlif siyasi məsələlərdə, o cümlədən Dəməşqin Qəzza müharibəsinə verdiyi reaksiyalarda iki tərəf arasında fikir ayrılığından qaynaqlandığını bildirir. Suriya rejimi İsrailin Qəzzadakı müharibəsi nəticəsində yaranan regional gərginlikdən artıq uzaqlaşsa da, bunun Tehranla Əsəd arasında münasibətləri gərginləşdirdiyinə dair heç bir açıq sübut yoxdur.
Əsas səbəb nə olursa olsun, İranın Suriyaya yanacaq tədarükünü azaltması Əsədin nəzarətində olan bölgələrdə mülki əhalinin əzablarını daha da dərinləşdirəcək. Üstəlik, nə qədər ki, Dəməşq İran neftindən ciddi asılı olaraq qalır, Tehranın Əsəd rejimi üzərində nəzarəti davam edəcək. Bu vəziyyət təkcə Suriyanın enerji sektoruna təsir etmir, həm də onun siyasi və iqtisadi kursuna geniş təsir göstərir.
*Bu məqalə Londonda yerləşən “Əl Məcəlla” jurnalından “AzerVoice” tərəfindən tərcümə edilib.