Bakı,ArabAZ
Həsən Ruhaninin prezidentliyi dövründə səkkiz il xarici işlər naziri vəzifəsində çalışmış Məhəmməd Cavad Zərif 2015-ci il nüvə sazişinin təmin edilməsində mühüm rol oynayıb. Onun yeni yaradılmış vəzifədə diqqət mərkəzinə qayıtması İranın ABŞ-la yeni dialoqa başlamaq üçün hazırlıqlarının bir hissəsi kimi qiymətləndirilir.
İranın ali dini lideri Əli Xameneyi iyulun sonunda vəzifəyə başlayan ölkə prezidenti Məsud Pezeşkianın hökumətinin ilk iclasındakı çıxışında (onun “əbədi” düşməni olan ) ABŞ ilə danışıqlar perspektivinə qapı açıb.
Xameneyi ABŞ-ı nəzərdə tutaraq, “Düşmənlə münasibətdə saxlamaqda heç bir zərər yoxdur, lakin onlara etibar etməyin” deyib. Pezeşkian seçki kampaniyası zamanı İranın Qərbdəki düşmənləri ilə gərginliyi azaltmaq planını da açıqlayıb.
Yeni xarici işlər naziri Abbas Əraqçi də hökumətin Vaşinqtonla danışıqları bərpa etmək niyyətini açıqlayıb və bildirib ki, onun administrasiyası 2015-ci il nüvə sazişini canlandırmaq və tətbiq edilən sanksiyaları ləğv etmək məqsədi daşıyır.
Zərifin istefasını geri götürməsi – yüksək səviyyəli bəyanatlarla yanaşı – açıq şəkildə göstərir ki, Tehran vaxtaşırı Oman, Qətər və Cenevrədə aparılan gizli danışıqların gizli və ləng raundlarından keçməyə hazırdır. Tehran İndi daha ciddi və əhatəli danışıqlar tələb edir.
ABŞ seçkilərinə qədər əhəmiyyətli bir şeyin baş verməyəcəyi gözlənilsə də, İran səsvermədən sonra işə hazır olduğunu bildirir. Tehran Nüvə sazişini ləğv edən keçmiş prezident, Respublikaçı rəqibi Donald Trampdan Demokratların namizədi Kamala Harrisə açıq şəkildə üstünlük verir.
Amma Tehranın danışıqlara can atmasında və ABŞ-a qarşı rasionallıq və çeviklik nümayiş etdirməsində ironiya var. Bu addımlar onun nəzarət etdiyi milis qrupları şəbəkəsi ( radikal hərbiləşmiş şiə birləşmələri) vasitəsilə Yaxın Şərqdə sabitliyi pozmağa davam etdiyi bir vaxtda atılır.
Məzhəblərarası gərginliyi qızışdırmaq
Xameneyi sosial mediada (X, əvvəllər Twitter) “Yezidilər” (Yəzid bin Müaviyənin ardıcılları) ilə “Hüseynilər” (Hüseyn bin Əli) arasında davam edən münaqişəyə toxunaraq, bunun köklərini tarixi ixtilaflarda olduğunu bildiirib.
Bu açıqlama dindən siyasətdə istifadə edilməsinin və regionda məzhəb qarşıdurmasının qızışdırılmasının bariz nümunəsi idi.
İran strateji olaraq bu cür gərginliyi saxlayır ki, Xamneyinin sosial şəbəkədəki paylaşımında deyildiyi kimi, münaqişəni başqa bir forma çevirməyi seçərsə, gərginliyi artırsın.
Əlavə olaraq, davam edən beynəlxalq və ərəb səylərinə baxmayaraq, atəşkəs razılaşmasının əldə olunmadığı Qəzza ilə yanaşı İsrailin Ordan çayının qərb sahilinə zərbə endirmə cəhdləri də mövcuddur.
Tehran Qərblə danışıqlar aparmalı və ABŞ-ın növbəti administrasiyası ilə rasional şəkildə “məşğul” olmalıdır. Bununla belə, Tehran danışıqlara çağırmaqla yanaşı, silahlı qüvvələrinin digər ölkələrdə sabitliyi pozmasına sponsorluq etməkdə davam edir. Region, xüsusən də Suriya, Livan və İraq, ən azı Barak Obamanın prezidentliyi dövründə çox ağır bədəl ödəyib.
Harris gələn il Ağ Evdə Baydenin yerinə keçərsə, vəziyyət eyni dərəcədə ağır ola bilər.
Beləliklə, Tehranın Qərblə bağlı siyasəti inkişaf edərkən, İranın eyni zamanda parallel olaraq Yaxın Şərqdə öz silahlı qruplaşmaları vasitəsilə möhkəmlkənir.
Bu baxımdan Qəzza və oradakı müharibə bu kontekstdə Tehran üçün bir vasitədən başqa bir şey deyil. “İslam qardaşlığı” və “İslam müqaviməti” isə Xameneyinin əlində alver predmetindən başqa bir şey deyil.