Bakı. Arab.AZ
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ölkəsinin Suriya ilə münasibətləri keçmişdə olduğu nöqtəyə qaytarmaq istədiyini deyib və Suriya prezidenti Bəşər Əsədi istənilən vaxt Türkiyəyə səfərə dəvət edə biləcəyini bir daha vurğulayıb.
“Biz indi Suriyada elə bir məqama çatmışıq ki, Suriya prezidenti Bəşər Əsəd Türkiyə ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq istiqamətində addım atacağı anda biz də ona etiraz etmədən münasib olan addım atacağıq, çünki dünən Suriya ilə düşmən deyildik, hətda ailəvi olaraq Əsədlə görüşürdük. Biz dəvət göndərəcəyik. İnşaallah, bu dəvətlə birlikdə Türkiyə-Suriya əlaqələrinin keçmişdəki səviyyəyə çatdırmaq istəyirik”.
Ərdoğan, bazar günü Berlindən dönüş səfərində onu müşayiət edən jurnalistlərə verdiyi açıqlamada, Rusiya prezidenti Vladimir Putinin arzusuna uyğun olaraq, Ankarada Əsədlə birbaşa görüşə üstünlük verdiyinə eyham edib.
“Dəvətimiz hər an ola bilər. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin bu görüşün Türkiyədə keçirilə biləcəyini düşünür. Biz hər yerdə vasitəçilikdən danışırıq, qonşumuzla niyə olmasın ki?”
Ərdoğan keçən həftə cümə günü Qazaxıstanda baş tutan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammitindən qayıdarkən verdiyi açıqlamada “Rusiya prezidenti Vladimir Putin və Bəşər Əsədi birgə görüşə dəvət edə bilərik. Prezident Putin Türkiyəyə səfər edərsə, yeni, fərqli bir mərhələ başlaya bilər” demişdi. Qeyd edək ki, həmin sammitdə Ərdoğanın Putinlə də görüşü baş tutmuşdu.
O sözlərinə davam edərək bunları əlavə edib: “İnfrastrukturu dağıdılan, əhalisi bərbad vəziyyətdə olan Suriyanın ayağa qalxması və qeyri-sabitliyə son qoyması vacibdir. Ərdoğan və digər terror təşkilatları kimi terror təşkilatlarına fəaliyyət göstərməsi üçün yer təmin etməsi problemdir. Bunların kökünün kəsilməsi vacibdir. Suriyanın demokratik infrastrukturunu qurmaq, əhatəli və şərəfli sülhü təmin etmək və bütün bunlara Suriyanın ərazi bütövlüyü əsasında yanaşmaq vacibdir. Suriyada əsəcək sülh küləkləri və bütün Suriyada canlanacaq sülh mühiti müxtəlif ölkələrə səpələnmiş milyonlarla insanın ölkələrinə qayıtması üçün də lazımdır. Qonşumuz Suriyaya həmişə dostluq əlimizi uzatmışıq və bundan sonra da uzadacağıq. Biz həmişə ədalətli, şərəfli və əhatəli yeni ictimai anlaşma əsasında bir-birimizi qucaqlayan firavan, vahid və bütöv Suriyanın yanında olacağıq. Amma gərək Suriya bu böyük qucaqlaşmanı başlatsın və hər sahədə özünə gəlməyə çalışsın”.
Ərdoğan daha əvvəl İstanbulda verdiyi son açıqlamalarında Əsədlə görüşməyə və Türkiyə ilə Suriya arasındakı münasibətləri əvvəlki vəziyyətinə qaytarmağa hazır olduğunu bəyan etmişdi və keçmişdə Əsədlə görüşdüyünü, hətta ailəvi görüşlərin də olduğunu vurğulamışdı.
Əsədin Rusiya prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Aleksandr Lavrentyevlə Dəməşqdə keçirdiyi görüşdə Suriyanın suverenliyinə xüsusi vurğu edərək, ölkəsinin Türkiyə ilə münasibətlərə dair bütün təşəbbüslərə açıq olduğunu bildirmişdi. Bu bəyanata Ərdoğandan da müsbət cavab gəlmişdi. O həm Suriyanın ərazi bütövlüyü, suverənliyi həm də digər tərəfdən terrorizmin bütün formalarına və təşkilatlarına qarşı mübarizə müstəvisində iki ölkə arasındakı danışıqlara hazır olduğunu bildirmişdi.
Qeyd edək ki, Ankara ilə Dəməşq arasındaki münasibətlərin normallaşdırılması üzrə Rusiyanın vasitəçiliyi ilə 2021-ci ildə müxtəlif səviyyələrdə başlayan danışıqlar 2023-cü ilin iyun ayından dayanmışdı. Çünki Suriya hökuməti türk qüvvələrinin Suriyanın şimalından çıxarılması tələbində israrlı davranırdı.
Türkiyə isə siyasi həll yolu əldə olunana, konstitusiya tərtib edilənə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 2015-ci il tarixli 2254 saylı qətnaməsi əsasında Suriyada seçkilər keçirilənə və sərhədlərin təhlükəsizliyi kürd yaraqlılarının təhdidlərdən xilas olana qədər öz qüvvələrinin geri çəkməyəcəyini deyib. Türkiyə tərəfi hesab edir ki, Suriya ordusu hazırda sərhədlərə nəzarəti genişləndirmək və separatçı kürd qurumunun yaradılmasının qarşısını almaq imkanına malik deyil.
Müşahidəçilərin fikrincə, Türkiyənin son dövrlərdə Əsədlə görüşmək istəməsi bir neçə amillə bağlıdır. Bunlardan ən bariz olanı gələn avqust ayında Suriyanın şimal-şərqindəki Kürd Muxtariyyəti bölgələrində yerli seçkilərin keçirilməsi narahatçılığıdır. Türkiyə bunu sərhədlərində kürd (terror) dövləti qurmaq yolunda atılmış addım hesab edir və bunun baş verməməsi üçün Moskva və Dəməşqə dəstək vermək istəyir.
Türkiyəni Dəməşq hökuməti ilə razılaşmağa sövq edən bir çox amillər var. Bunlardan biri sərhəddən Suriyaya və oradan da bölgə ölkələrinə keçidlərin və mövcud ticarət yollarının açılması, yenidən işə salınması kimi iqtisadi təzyiqlərdir. Digər daha əhəmiyyətli amil kimi isə, yükə çevrilmiş milyonlarla qaçqının geri qaytarılması üçün bir çıxış yolunun hazırlanması ilə bağlı müxalifətin və türk xalqının bu məsələni yekunlaşdırılması istiqamətində göstərdiyi təzyiq qeyd edilə bilər.
Eyni zamanda, müşahidəçilər hesab edir ki, Suriyada iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi və infrastrukturun dağılması səbəbindən Əsəd hökuməti istər sərhədlərin təhlükəsizliyini təmin edilməsi, istərsə də 3 milyondan çox qaçqının Türkiyəyə qayıtması tələbləri yerinə yetirə bilmir. Ticarət yollarının təhlükəsizliyini təmin edə bilməməsi ilə yanaşı, Türkiyənin ölkənin şimalındakı hərbi mövcudluğu ilə bağlı mövqeyində dəyişiklik göstərsə belə, Suriya ərazisinin dərinliklərində lazım gəldikdə müdaxiləsini təmin edən digər düsturlara, məsələn, Adana razılaşmasına dəyişiklik edilməsinə arxalanaraq. 1998-ci ildə və Moskvanın təklif etdiyi kimi Türkiyə qüvvələrinin giriş məsafəsinin uzadılması, çünki Ankara kürd qüvvələrini təqib etmək üçün öz qüvvələrinin giriş məsafəsinin 5-dən 30 və ya 40 kilometrə qədər uzadılmasını tələb edir.
Güman edilir ki, Türkiyə dəstəyini davam etdirən Vaşinqtondan ehtiyatlanaraq, gələn ilin noyabrında gözlənilən ABŞ seçkiləri ilə məşğul olduğu dövrdən sui-istifadə etmək, Moskva və Dəməşqlə razılaşaraq sərhədlərinin cənubunda kürd təhlükəsi məsələsinə son qoymaq istəyir. Kürd Xalq Müdafiə Birlikləri və onun cənub sərhədlərində kürd qurumunun yaradılması üçün.
Suriyanın şimalında etirazlar
Ərdoğan ölkənin mərkəzindəki Kayseri əyalətində Türkiyədəki suriyalı qaçqınları hədəf alan son zorakılıq aktlarına və bunun ardınca Türkiyə qüvvələrinin və Milli Ordunun nəzarətində olan ərazilərdə Türkiyəyə qarşı etiraz aksiyalarına və türk bayrağının təhqir olunmasına bir daha toxunub. “Əminik ki, bu hadisələrə qarışan edən əllər siyasi müdaxilə olmadan baş verə bilməz” deyə o bildirib.
O əlavə etdi: “Bu məsələni nə qədər qabartmağa çalışsalar da, biz güclü ölkə olaraq dərhal onlara ölümcül zərbə vurduq və bundan sonra da bunu davam etdirəcəyik. Kürdüstan Fəhlə Partiyası, Demokratik Birlik Partiyası və Kürdüstan İcma Təşkilatını məhv etdiyimiz kimi, onları da məhv edəcəyik”.
Bu kontekstdə Türkiyənin təhlükəsizlik mənbələri Kayseri hadisələri fonunda Suriyanın şimalındakı Azaz şəhərində etiraz aksiyalarında bir qrup insanla birlikdə Türkiyə bayrağını endirən Hacı Həsən Həməda adlı şəxsin həbs edildiyini açıqlayıb. Mənbələr Türkiyə kəşfiyyatının səyi nəticəsində onu Suriya Milli Ordusu üzvlərinin həbs etdiyini, həbs olunduqdan sonra türk xalqından üzr istədiyini bildirib.
Şənbə günü Türkiyə kəşfiyyatı Suriyanın şimalında Türkiyə bayrağını hədəfə alan bir sıra təhrikçini həbs edib. Təhlükəsizlik mənbələri Suriyanın Əl-Bab şəhərində Türkiyə bayrağını hədəf alan bir gəncin həbs edildiyini bildirib.
Türk mediasının yayımladığı videoçarxda həmin gənc türk bayrağını öpərək türk dilində peşman olduğunu və üzrxahlığını ifadə edib.
Türkiyə təhlükəsizlik qüvvələri Suriyanın şimalında Türkiyəyə qarşı təxribat törədən daha iki nəfəri də həbs edib.
Türkiyənin daxili işlər naziri Ali Yerlikaya cümə günü Kayseri vilayətində iyunun 30-da baş verən, bir sıra evlərin və iş yerlərinin yandırıldığı, avtomobillərin yandırıldığı hadisələrdən sonra ölkə üzrə 1065 nəfərin həbs edildiyini açıqlamışdı. və suriyalılara məxsus əmlak məhv edilib.
