Bakı, Arab.AZ
İranla müttəfiq kimi görünən Çin və Rusiya kimi ölkələr öz maraqlarını rejimə qurban verməyə hazır deyillər.
Ötən dövrdə ABŞ və Çində baş verən iki mühüm hadisənin şahidi olduq. Bu iki hadisə arasında İran rejimi təkcə ABŞ-a qarşı deyil, həm də güvəndiyi və müttəfiqi olacağını zənn etdiyi iki ölkəyə: Çin və Rusiyaya qarşı qumar oyununu uduzmuş kimi görünür.
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu ABŞ-a səfəri zamanı ABŞ prezidenti Co Bayden, vitse-prezident Kamala Harris və Respublikaçılar Partiyasının prezidentliyə namizədi Donald Trampla görüşüb və Çin, HƏMAS Hərəkatı və Fəth Hərəkatı arasında danışıqlar, barışıq və gələcək əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə edib.
Danışıqların sonunda iki əzəli düşmən olan HƏMAS və FƏTH İsrail və HƏMAS arasında müharibənin bitməsindən sonra İordan çayının qərb sahilində və Qəzza zolağında milli birliyi vurğulayan birgə bəyannamə imzalayıb.
Pekində təsdiqlənən və 12 Fələstin qrupu tərəfindən imzalanan saziş Fələstin torpaqlarının idarə olunmasında fikir ayrılığı olan iki böyük təşkilat arasında münasibətlərin və mümkün uzlaşmanın başlanğıcı ola bilər.
FƏTH dünyəvi təşkilatdır, HƏMAS isə dini təşkilatdır. İki təşkilat 1980-ci ildən münaqişədədir. Aralarındakı bu gərginlik 2005-ci ildə başa çatan İkinci İntifada ilə nəticələndi. HƏMAS 2006-cı ildə keçirilən ümumi seçkilərdə FƏTH-i qismən məğlub etdi və seçkilərdə qalib gələrək hökuməti qurduqdan bir il sonra Qəzza zolağına nəzarəti ələ keçirdi.
Bu toqquşmalar zamanı bəzi FƏTH üzvləri öldürülüb, bəziləri isə həbs edilib. HƏMAS o vaxtdan 2023-cü il oktyabrın 7-dək Qəzza zolağına rəhbərlik edib. Fələstin Administrasiyası İordan çayının qərb sahilinin bəzi hissələrinə nəzarət edir və son illərdə çoxu İsrail tərəfindən axtarışda olan HƏMAS üzvlərini ələ keçirib həbs edir.
İsrailin oktyabrın 7-dən Qəzza zolağında apardığı müharibə HƏMAS-ı yeraltı tunellərdə sıxışdırıb. Təl-Əviv hazırda Qəzzaya nəzarəti FƏTH-ə təhvil vermək cəhdinin əleyhinədir. Çindəki Fələstin qrupları arasında əldə olunan razılaşma FƏTH və HƏMAS-ın necə əməkdaşlıq edə biləcəyini göstərən ictimai layihə idi.
Netanyahunun ABŞ-a səfəri və Çindəki fələstinli qruplar arasında əldə olunan razılaşma bir-biri ilə əlaqəli olmayan hadisələr kimi görünsə də, Pekinin özünü Yaxın Şərq diplomatiyasında yaxın vasitəçi kimi göstərmək istədiyini ortaya qoydu. Birləşmiş Ştatlar ənənəvi olaraq uzun illərdir ki, bu rolu “yerinə yetirir”. Çinin ABŞ ilə hərbi, iqtisadi və siyasi rəqabəti Pekinin yaxın gələcəkdə bu rolu yerinə yetirməkdə qərarlı olduğunu göstərir.
İran son 40 ildə İsraillə sülhə qarşı çıxan qrupları dəstəkləməklə ərəblər və İsrail arasında danışıqlar cəhdlərinin qarşısını almağa çalışıb. İranın mühüm müttəfiqi kimi gördüyü Çin hazırda fələstinli qruplar arasında görüşlərə ev sahibliyi edir və fələstinlilərlə İsrail arasında sülh danışıqlarının yolunu açmağa çalışır. Lakin bu, bəzi fələstinli qrupları dəstəkləyən Tehranın istəklərinə ziddir.
Çin və Rusiyanın İranla yaxşı münasibətləri olduğu və İranı dəstəklədiyi görünsə də, İranla münasibətlərindəki ziddiyyəti göstərən hadisələrdən biri də Rusiyanın neft və təbii qaz bazarlarında İran rejiminin siyasətlərinə zidd olan siyasəti oldu. Çinin Səudiyyə Ərəbistanı, bəzi ərəb ölkələri və Fələstin qrupları ilə güclü əlaqələri də İran rejiminin siyasətləri ilə ziddiyyət təşkil edir.
Ona görə də İran rejiminin dünyada heç bir dostu yoxdur və Çin və Rusiya öz maraqlarını İran rejiminə qurban verməyə hazır deyillər.
Netanyahu ABŞ-da söz verib ki, Qəzza zolağı təmizləndikdən sonra bölgədə sülh danışıqlarını yenidən başlatmağa çalışacaq. Fələstin qrupları Çinin hazırda dəstəklədiyi eyni dam altında razılığa gələ bilsələr, İsraillə Fələstinlilər arasında sülhün bərqərar olacağı, Səudiyyə Ərəbistanının İsraillə sülh bağlayacağı gözlənilir.
Belə olan halda İran rejimi təkcə ABŞ-a deyil, həm də müttəfiqi kimi gördüyü iki ölkəyə, yəni Çin və Rusiyaya qarşı kartlarını itirəcək. Bu itkidən sonra İran rejimi Qərb və Yaxın Şərqdəki mötədil ərəb ölkələri qarşısında zəif mövqedə olacaq. Bu, antiamerikanlarla ittifaqlara arxalanan İran liderlərinin səhv hesabladıqları İran xalqı və rejimi üçün bir dərsdir.
Ona görə də İran xalqı gələcəkdə ABŞ, Avropa, Çin və Rusiya kimi böyük dövlətlərlə öz xarici siyasətində ağıllı əlaqələr qurmağa çalışmalı, qlobal siyasi arenada uduzmaq üçün qumar oyunlarından uzaq durmalıdır.
