BAKI. Arab.AZ. AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ Mərkəzi Komandanlığı qüvvələri 21 fevral 2025-ci ildə Suriyanın şimalında hava hücumu həyata keçirərək “Hurras əd-Din” təşkilatının daxili təhlükəsizlik rəhbəri Vasim Təhsin Bayraqdarı hədəf alıb öldürdü. Bu hücum, “Əl-Qaidə” rəhbərliyinin 28 yanvar 2025-ci ildə Suriyadakı qolunun buraxıldığını elan etməsindən sonra təşkilata qarşı həyata keçirilən üçüncü zərbə idi. Qərarda təşkilatın buraxılma səbəbi olaraq Suriya inqilabının qələbəsi göstərilmişdi.
Bu barədə Arab.AZ AzerVoice-ə istinadən xəbər verir.
Bu hədəflənmədən əvvəl, 15 fevral 2025-ci ildə ABŞ qüvvələri Suriyanın şimal-qərbində daha bir hava hücumu həyata keçirərək “Hurras əd-Din“in maliyyə və lojistika məsələlərinə cavabdeh olan yüksək vəzifəli şəxsini öldürmüşdü. Mənbələrin məlumatına görə, hədəf alınan şəxslər arasında Əbu Bəkr Murək, Əbu Əbdürrahman Libi və Fəzl Libi də var idi. Bundan əvvəl, 30 yanvar 2025-ci ildə ABŞ-ın hava hücumu nəticəsində Xəlid əl-Cəzravi (Xallad əl-Cufi) öldürüldü. Əvvəlcə ABŞ Mərkəzi Komandanlığı hədəfin Məhəmməd Salah Zubeyr olduğunu açıqlamışdı, lakin sonradan bu məlumatın səhv olduğu bəlli oldu.
Bu araşdırmada “Hurras əd-Din” təşkilatının yaranma şəraiti, hərbi və təşkilati strukturu, zəifləmə və süqut səbəbləri barədə ətraflı danışacağıq.
Yaranma və təsis şəraiti
2016-cı ildə “Cəbhət ən-Nusra” təşkilatı “Əl-Qaidə” ilə əlaqəsini kəsdiyini və yerli bir qruplaşmaya çevrildiyini elan edərək adını “Fəth əş-Şam” olaraq dəyişdi. Bu, onun tarixi ərzində ən mühüm dəyişikliklərdən biri idi. Lakin bu addım daxili parçalanmaya səbəb oldu. “Əl-Qaidə“yə sadiq qalan bir qrup bu qərarı qeyri-legitim hesab edərək təşkilatdan ayrıldı.
2017-ci ilin noyabrında “Heyət Təhrir əş-Şam” adlı yeni alyans yarandıqdan sonra “Əl-Qaidə“yə bağlı qruplar öz fəaliyyətlərini dayandırmağa başladılar. Bu dövrdə “Əl-Qaidə” lideri Əyman əz-Zəvahirinin “Təhrir əş-Şam” rəhbərliyinə göndərdiyi sərt məzmunlu mesajlar ortaya çıxdı. O, “Əl-Qaidə”dən ayrılmağın andı pozmaq mənasına gəldiyini bildirmişdi.
Bu gərginlik fonunda “Təhrir əş-Şam” rəhbərliyi ehtiyat tədbirləri görərək “Əl-Qaidə” tərəfdarı olan əsas fiqurları həbs etdi. Bunlar arasında Sami əl-Əridiy, Əbu Cəlbib Ərdəni, Əbu Hummam Şami, Xalid əl-Aruri (Qəssam əl-Ürdüni) və Əbu Əbdül-Kərim Misri kimi şəxslər var idi. Lakin “Təhrir əş-Şam” daxilində yaranan daxili təzyiqlər səbəbindən bu şəxslər sonradan sərbəst buraxıldı.
Bu arada, “Hurras əd-Din“in əsas hərbi liderlərindən biri sayılan Usama Numara (Əbu Ömər Binş) və “Xorasan” təşkilatının Suriyadakı nümayəndəsi Əbu Xeyr Misri beynəlxalq koalisiya tərəfindən həyata keçirilən hava hücumlarında öldürüldü.
2018-ci il fevralın 27-də bu ayrılan qrup rəsmi olaraq “Hurras əd-Din” təşkilatının yaradıldığını elan etdi. Özlərini “Suriya inqilabından doğan İslam təşkilatı” kimi təqdim edərək, məqsədlərinin məzlumlara kömək etmək və ədaləti bərqərar etmək olduğunu bildirdilər.
“Hurras əd-Din” və “Təhrir əş-Şam” arasındakı münaqişələr
“Təhrir əş-Şam” və “Hurras əd-Din” arasında yaranan əsas münaqişə səbəbləri bunlar idi:
“Təhrir əş-Şam“ın “Əl-Qaidə“dən ayrılması;
“Təhrir əş-Şam“ın “Əl-Qaidə“ni özünə rəhbər qəbul etməməsi;
“Təhrir əş-Şam“ın Azad Suriya Ordusu ilə birləşmək istəyi;
“Hurras əd-Din“in türk ordusunun İdlibə daxil olmasına qarşı çıxması;
“Hurras əd-Din“in atəşkəsə əməl etməməsi və digər qruplarla koordinasiyasız hərbi əməliyyatlar keçirməsi.
Təşkilati və hərbi struktur
“Hurras əd-Din” təşkilatı şura sisteminə əsaslanan bir idarəetmə forması yaratmışdı. Əsas liderləri arasında Əbu Hummam Şami (Faruq əl-Suri), Sami əl-Əridi (Əbu Mahmud Şami), Bəlal Xirəsat (Əbu Xədicə Ərdəni) və Əbu Əbdül-Kərim Misri var idi. 2022-ci ilin iyul ayında “Əl-Qaidə” rəhbəri təyin edilən Seyf əl-Ədlin də təşkilatın şura üzvlərindən biri olduğu bildirilir.
Təşkilatın ali lideri Əbu Hummam Şami idi. Hərbi rəhbər vəzifəsini isə Əbu Hummam Ərdəni icra edirdi. Təşkilatın şəriət rəhbəri isə Sami əl-Əridi idi.
Təşkilatda Əbu Bəsir Britani, Əbu Ənəs Səudi və Hüseyn Kürdi kimi tanınan cihadçı fiqurlar da yer alırdı. Lakin zamanla beynəlxalq koalisiya tərəfindən təşkilatın əsas rəhbərləri ardıcıl şəkildə hədəf alınaraq öldürüldü. Onlar arasında Əbu Cəlbib Ərdəni, Qəssam Ərdəni və Əbu Xədicə Ərdəni də var idi.
Təşkilatın zəifləməsi və süqutu
Son illərdə “Hurras əd-Din” təşkilatı ciddi zəifləmə və daxili parçalanma yaşadı. Təşkilatın tənəzzülünə səbəb olan əsas faktorlar:
ABŞ və “Təhrir əş-Şam” tərəfindən hədəf alınması:
Liderlərin yoxa çıxması və idarəetmənin dağılması
Daxili parçalanmalar və münaqişələr
Maliyyə və resurs çatışmazlığı
Nəticədə, “Hurras əd-Din” təşkilatı 2025-ci ilin yanvar ayında rəsmi olaraq özünü buraxdığını elan etdi. Lakin ABŞ və beynəlxalq koalisiya qalan liderlərin axtarışını davam etdirir. Təşkilatın sağ qalan üzvlərinin bir çoxunun Suriyanı tərk edəcəyi gözlənilir.
