ƏR-RİYAD,ArabAZ
“Seçki ili” adlandırılan 2024-cü ildə Türkiyədən İraqın şimalındakı kürd regional administrasiyasına, Böyük Britaniyadan İrana qədər dünyanın hər yerindən seçicilər səsverməyə gedib. Bütün bunlara baxmayaraq, ən mühüm seçkilər, şübhəsiz ki, ABŞ-dakı prezident seçkiləridir. Daha doğrusu, əminliklə demək olar ki, noyabrın 5-də keçirilən seçkilərin nəticələri təkcə ABŞ-a deyil, bir çox başqa ölkələrə də təsir edəcək.
Ola bilsin ki, bu, ən çox İran İslam Respublikasında özünü büruzə verir, burada Donald Trampın prezidentliyə qayıdışının mümkünlüyü barədə uzun-uzadı müzakirələr gedirdi və bu, ölkədəki siyasi diskursun böyük hissəsini təşkil edirdi. 2024-cü ilin yayında İranda keçirilən prezident seçkiləri zamanı Trampa istinad ABŞ-ın hazırkı prezidenti Co Baydenə istinaddan qat-qat çox olub.
Görünür, “Ali Lider” Ayətullah Əli Xameneyi islahatçıların siyasi arenaya qayıtmasına və prezident seçkilərində qalib gəlməsinə imkan vermək qərarı müəyyən dərəcədə Trampın qayıdışı ehtimalı ilə bağlı idi. Xamneyinin məntiqi ondan ibarət idi ki, Tramp qayıdıb “maksimum təzyiq” siyasətini bərpa etsə, İrana mötədil prezident lazım olacaq ki, onunla daha yaxşı dialoq qura bilsin.
Seçki kampaniyası zamanı mühafizəkarlar, Trampın qayıdışı qorxusunun siyasi əks-səda doğura biləcəyini etiraf edərək, öz islahatçı rəqiblərini narahatlıq yaratmaq üçün “Trumpofobiya”dan istifadə etməkdə günahlandırdılar.
Bununla belə, İranın prezident Məsud Pezeşkianın beynəlxalq atmosferdə müəyyən qədər sakitliyə nail olacağına və iqtisadi inkişafa diqqət yetirəcəyinə olan ümidləri tez puç oldu. Tehranın anti-Qərb və İsrail əleyhdarı silahlı birləşmələrin ittifaqı və daimi regional qeyri-sabitlik mənbəyi olan “Müqavimət oxu” kimi tanınan təşkilatı dəstəkləməkdə israrlı olması belə bir atmosfer yaratmağa kömək etmir. Rejimin sərt tərəfdarlarını bu ittifaqın “müqavimət oxunu” nəzərdən qaçırmadığına əmin etmək üçün Pezeşkian “HƏMAS” və “Hizbullah” kimi qruplara dəstəyini bir daha təsdiqlədi.
Bu İsraili təhrik etdi və onu bu qruplara qarşı hərbi zərbələrini gücləndirməyə vadar etdi. Ehtimal edilir ki, İsrailin bu addımı mərkəzçi prezident Pezeşkianın İranın daha mötədil imicini dünyaya təqdim etmək cəhdlərini alt-üst etdi.
İyulun 31-də İsrail HƏMAS lideri İsmayıl Haniyəni Tehranda Pezeşkiyanın andiçmə mərasimində qonaq olarkən öldürüb. O vaxtdan bəri Haniyənin varisi Yəhya Sinvar və Hizbullah lideri Həsən Nəsrullahın rəhbərlik etdiyi “Müqavimət Oxunun” bir sıra liderlərini öldürüb.
Oktyabrın 1-də İranın cavab raket hücumlarından sonra İsrail İrana cavab tədbirləri görəcəyini vəd edib. Pezeşkian indi İranın 1980-1988-ci illər İran-İraq müharibəsini təsvir etmək üçün tez-tez istifadə etdiyi ifadədən istifadə edərək, İranın İsrail tərəfindən “başlatdığı” ilə üzləşməsindən danışır.
Yaxın Şərqdə münaqişənin şiddətləndiyi bir vaxtda – İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu qətiyyətli hərəkətləri ilə bunun üzərinə yağ tökür. Bunun fonunda bütün regional partiyalar növbəti addımlarını necə müəyyənləşdirəcəklərini bilmək üçün ABŞ seçkilərinin nəticələrini diqqətlə izləyirlər. Prezident Bayden səssizcə Bibinin bəzi qərarlarına qarşı çıxsa da, çoxları onu İsrailin siyasətlərinin böyük dəstəkçisi kimi görür.
İndi əsas sual budur: 2025-ci il bu qeyri-sabit vəziyyətə hər hansı əsaslı dəyişiklik gətirəcəkmi?
İran üçün 2016-2020-ci illər Tramp dövrünün, şübhəsiz ki, acı təvrübəsi var. Bəli, Bayden İrana qarşı sanksiyaları saxladı və hətta artırdı, lakin o, neft satışı ilə bağlı mühüm məsələ ilə bağlı Tramp dövründəki sərt məhdudiyyətlərin tətbiqini asanlaşdırdı. Bu, qismən Baydenin 2015-ci ildə Barak Obamanın İranla imzaladığı və Trampın 2018-ci ildə geri çəkildiyi nüvə sazişini canlandırmaq kimi daha böyük məqsədi ilə bağlıdır.
Trampın İrana qarşı sərt mövqeyi onun prezidentliyinin İslam Respublikasının süqutuna səbəb olacağına ümid edən İran rejiminin bəzi əleyhdarlarını cəsarətləndirib.
