BAKI, Arab.AZ
Fransa-Əlcəzair münasibətləri tarixin ən qaranlıq epizodlarından biridir. Fransa 1830-cu ildən 1962-ci ilə qədər Əlcəzairi işğal altında saxlayıb və bu müddətdə yerli əhalini sistematik şəkildə zorakılığa, etnik təmizləməyə və soyqırım siyasətinə məruz qoyub.
Bu barədə Arab.AZ AzerVoice-ə istinadən xəbər verir.
1. 1830-1847: Fransa işğalı və ilk soyqırım
Fransanın Əlcəzairi işğalı 1830-cu ildə başladı və ilk illərdən etibarən böyük miqyaslı qətliamlar törədildi. İşğal zamanı Fransa ordusu:
- Milyonlarla yerli Əlcəzairlini evlərindən məcburi köçürdü.
- Qəbilələri qəsdən aclığa məruz qoydu və onların torpaqlarını ələ keçirdi.
- Milyondan çox insan öldürüldü və ya sürgün edildi.
Ən dəhşətli hadisələrdən biri 1845-ci ildə Zəttum (Zaatcha) və Dəhra mağara qətliamlarıdır. Fransa ordusu minlərlə kişini, qadını və uşağı diri-diri mağaralara dolduraraq onları qazla boğdu və yandırdı.
2. XIX əsr: Qanlı Sömürgəçilik Rejimi və Assimilyasiya Siyasəti
Fransa Əlcəzairdə müsəlman əhalini ikinci dərəcəli vətəndaş etdi. Yerli ərəb və bərbər əhali Fransız qanunları ilə idarə olunur, lakin heç bir siyasi hüquqdan istifadə edə bilmirdi. Əlcəzairlilər torpaqlarının 90%-ni itirdilər və işğalçılar tərəfindən sistematik şəkildə istismar olunurdular.
3. 1945: Setif və Guelma Qətliamları
İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda (8 may 1945), Əlcəzairlilər azadlıq tələb etdikdə Fransa rejimi misli görünməmiş bir qətliam törətdi.
- Fransa ordusu və Avropa köçkünlərindən ibarət qruplar Əlcəzairin Sétif, Guelma və Xərrata (Kherrata) şəhərlərində on minlərlə insanı qətlə yetirdi.
- Fransa təyyarələri şəhərləri bombaladı, kəndlər yerlə yeksan edildi.
- Əlcəzairli qadınlar və uşaqlar amansızlıqla qətlə yetirildi.
- Bu hadisələrdə təxminən 45,000 insan öldürüldü.
Bu qətliam Əlcəzairin müstəqillik hərəkatını daha da gücləndirdi və Fransa rejiminin qəddarlığını dünya ictimaiyyətinə ifşa etdi.
4. 1954-1962: Əlcəzair Müstəqillik Müharibəsi və Fransa Ordusunun Zorakılığı
Əlcəzairlilər 1954-cü ildə Fransa işğalına qarşı milli müqavimət hərəkatına başladılar. Fransa ordusu bu müharibəni qəddar üsullarla yatırmağa çalışdı:
- Bir milyon Əlcəzairli öldürüldü.
- Minlərlə kənd yandırıldı, milyonlarla insan qaçqına çevrildi.
- Qadınlara qarşı sistematik zorlamalar törədildi.
- Elektrik şoku, su ilə boğma və digər işgəncə üsulları tətbiq olundu.
Xüsusilə Fransa ordusunun paraşütçü briqadaları və gizli polis bölmələri (DST) Əlcəzair müqavimətçilərinə və onların ailələrinə qarşı kütləvi işgəncə və edam həyata keçirdi. Məşhur “Battle of Algiers” (Əlcəzair Döyüşü) zamanı Fransa rejimi gizli həbs düşərgələri və işgəncə mərkəzləri quraraq on minlərlə insanı öldürdü.
5. 1962: Müstəqillik və Fransa Ordusunun Son Qətliamları
Əlcəzair xalqı 1 iyul 1962-ci ildə keçirilən referendumda 99%-dən çox dəstəklə müstəqilliyini elan etdi. Lakin Fransa ordusu son həftələrdə belə vəhşiliklərini davam etdirdi:
- Oran şəhərində (1962) 3000-dən çox Əlcəzairli Fransa tərəfdarı qüvvələr tərəfindən öldürüldü.
- Qaçan Fransız ordusu sənədləri məhv etdi və on minlərlə Əlcəzairli məhbus itkin düşdü.
Fransanın Əlcəzairdəki cinayətləri niyə tanınmır?
Fransa dövləti bu soyqırımları və qətliamları rəsmi olaraq tanımaqdan imtina edir.
- Prezident Emmanuel Makron 2017-ci ildə Əlcəzair işğalını “insanlığa qarşı cinayət” adlandırsa da, Fransa hələ də rəsmi üzr istəməyib.
- Arxivlərə çıxış məhdudlaşdırılır və Fransız ordusunun işgəncə cinayətləri ört-basdır edilir.
- Fransa, Əlcəzairdə işlətdiyi qətliamlar üçün kompensasiya ödəməkdən imtina edir.
Nəticə
Fransanın Əlcəzairdə törətdiyi cinayətlər sömürgəçilik tarixinin ən qəddar epizodlarından biridir. Milyonlarla Əlcəzairli öldürülüb, milyonlarla insanın həyatı məhv edilib.
Lakin Əlcəzair xalqı qəhrəman müqaviməti ilə müstəqilliyini qazandı və Fransa imperializminə qarşı böyük bir qələbə əldə etdi.
Fransa hökumətinin Əlcəzair xalqına qarşı törətdiyi cinayətləri tanıması və üzr istəməsi beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tələb olunmalıdır.
Əlcəzair, Fransanın Nüvə Cinayətlərini Tanımasını Tələb Edir
Fransa, 1960-1966-cı illər arasında Əlcəzair səhrasında ən azı 17 nüvə sınağı həyata keçirmişdir. Əlcəzair hökuməti bu nüvə sınaqlarının ətraf mühitə, insan sağlamlığına vurduğu zərərlərin tanınmasını, nüvə tullantılarının yerlərinin açıqlanmasını və zərərçəkənlərə kompensasiya ödənilməsini tələb edir. Lakin Fransa bu tələbləri rədd edir.
Əlcəzair Fransanı Rəsmi Tanınmaya Çağırır
Əlcəzair 1960-1966-cı illər arasında Fransanın ölkəsində törətdiyi nüvə cinayətlərini rəsmi olaraq qəbul etməsini tələb edir.
Əlcəzair Xalq Məclisinin sədri İbrahim Buqali, Fransanın ilk nüvə sınağını 13 fevral 1960-cı ildə keçirməsinin ildönümündə keçirilən tədbirdə çıxış edərək dedi:
“Biz hamımız bir səslə Fransanın nüvə cinayətlərinin tam məsuliyyətini rəsmi şəkildə tanımasını tələb edirik.”
O vurğulayıb ki, sadəcə siyasi etiraf yetərli deyil, əksinə bu etirafla birlikdə Fransanın mənəvi öhdəliklərini yerinə yetirməsi lazımdır.
Fransanın Əlcəzairdəki Nüvə Sınaqları və Onun Təsirləri
Fransa, Əlcəzairin cənubundakı səhrada 17 nüvə partlayışı həyata keçirmişdir.
Bu sınaqların fəsadları bu gün də hiss olunmaqdadır.
Fransa tərəfindən atılan bombalar bölgədə xərçəng xəstəliklərinin, genetik mutasiyaların və doğuş qüsurlarının artmasına səbəb olub.
Radyasiya hələ də aktivdir və ətraf mühitə ziyan vurmağa davam edir.
Buqali bu hücumları “Fransanın nifrətlə dolu müstəmləkə tarixinin qaranlıq bir səhifəsi” adlandıraraq əlavə edib:
- “Nüvə bombardmanının yaratdığı xərçəng xəstəlikləri və genetik mutasiyaların ağrısını hər gün yaşayırıq.”
- “Radyasiya hələ də mövcuddur və ətraf mühiti çirkləndirməkdə davam edir.”
Əlcəzairin Fransaya Tələbləri
Zərərçəkənlərə kompensasiya ödənilməsi.
Nüvə tullantılarının tam yerinin açıqlanması.
Təcrübə sahələrinin ekoloji və tibbi təsirlərinin tam şəkildə araşdırılması.
Əlcəzairə aid olan bütün nüvə test arxivlərinin təqdim edilməsi.
Fransa tərəfindən ətraf mühitə vurulan zərərin təmizlənməsi üçün tədbirlərin görülməsi.
Buqali vurğulayıb ki, Əlcəzair xalqı müstəqillik, azadlıq və suverenliyini bərpa etmək üçün böyük qurbanlar verib. O bildirib ki, Fransanın bu səhifəni bağlaması və məsuliyyətdən yayınması mümkün deyil.
Əlcəzair Parlamenti Fransanı öz nüvə cinayətlərini etiraf etməyə və məsuliyyəti üzərinə götürməyə çağırır.
