Bakı,ArabAZ
Livanda Hizbullaha son zərbələr və onun bəzi tanınmış liderlərinin öldürülməsi İran rejiminin regional və beynəlxalq münasibətlərinə geniş təsir göstərib. Hizbullah 1980-ci illərdə İran İslam Respublikasının dəstəyi ilə qurulduğu gündən bəri İranın regiondakı ən mühüm vəkil qüvvələrindən biri olub. Tehranın strateji məqsədlərinə çatmaqda Hizbullah mühüm rol oynayıb. Lakin artan təzyiq və hərbi hücumlarla İran rejimi Livandan və hətta Suriyadan çox-çox uzaqlarda əks-səda doğuracaq yeni problemlərlə üzləşib.
İranın regional strategiyasında Hizbullahın rolu
İranda siyasi islamçılar hakimiyyətə gəldikdən sonra inqilab edərək regional təsirlərini genişləndirmək rejimin ən mühüm xarici siyasət məqsədlərindən biri olub. İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (SEPAH), xüsusilə onun xarici qolu olan Qüds Gücü bu siyasətin icraedici qolu kimi fəaliyyət göstərib.
İran rejiminin silah, pul və kəşfiyyatla dəstəklədiyi Hizbullah bu strategiyanın əsas alətlərindən birinə çevrildi.
Belə ki, Hizbullah Suriya, İraq və Yəməndə fəal rol oynayıb. Bununla belə, Hizbullahın son zamanlar həm hərbi, həm də siyasi cəhətdən zəifləməsi və zədələnməsi bu proksi gücün sərhədlərinin hara qədər uzandığını nümayiş etdirdi.
Suriya və Livanda Hizbullahın yüksək səviyyəli liderlərini hədəf alan əməliyyatlar və son sui-qəsdlər İrana müxalif qüvvələrin strategiyasının dəyişməsini əks etdirir. Bu eyni zamanda İranın hakim mollalarının hərbi və siyasi qollarından birini zəiflətmək cəhdidir.
Hizbullahın zəifləməsinin SEPAH üçün də müəyyən nəticələri olacaq. Livanda “Hizbullah”ın zəifləməsi, onun lideri və yüksək səviyyəli komandirlərini itirməsi, şübhəsiz ki, Qüds Qüvvələrinə təzyiqi artıracaq.
İranın regionda öz təsirini saxlamaq və genişləndirməkdə əsas rolunu nəzərə alsaq, Hizbullahın gücü və effektivliyi azaldıqca bu qüvvələr yeni əməliyyat problemləri ilə üzləşəcəklər. Bölgədəki proksi müharibələrində rejimin əsas gücü kimi tanınan “Hizbullah”ın zəifləməsi İranın Suriya, İraq və hətta Yəmənə nüfuz etmə imkanlarının azalması anlamına gələ bilər.
Eyni zamanda, SEPAH və Qüds Qüvvələri bu zərbəni kompensasiya etmək üçün bu ölkələrdə birbaşa hərbi varlığını artırmalı ola bilər.
Livana siyasi və sosial təsirlər
Hizbullahın təsirinin azalması təkcə Yaxın Şərqdəki qüvvələr balansına təsir etməyəcək, həm də Livan daxilində də geniş nəticələrə səbəb olacaq. Livanda hər zaman ən mühüm siyasi və hərbi aktyorlardan biri kimi rol oynayan Hizbullah zəiflədikcə daha çox daxili müxalifətlə üzləşə bilər. Bu zəifləmə Livan daxilində Hizbullahın gücünün azalmasına, siyasi islahatlar üçün təzyiqin artmasına və qrupun təsirinin azalmasına səbəb ola bilər. Nəticədə, Hizbullahın zəifləməsi digər siyasi qruplar və hətta Livandakı xalq hərəkatları üçün İran rejiminin və İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun ölkədəki təsirinin məhdudlaşdırılmasını tələb etmək üçün yeni məkan yarada bilər. Bu hadisələr İranın Livandakı mövcudluğunun azalmasına və Tehranın bu ölkədən logistik və əməliyyat bazası kimi istifadə imkanlarının azalmasına səbəb ola bilər.
Suriyada güc balansına təsir
İran rejiminin və Hizbullahın əsas təsir sahələrindən biri olan Suriya, şübhəsiz ki, Hizbullahın zəifləməsindən təsirlənəcək. Suriya vətəndaş müharibəsində Bəşər Əsəd rejiminin dəstəklənməsində əsas rol oynayan Hizbullah, hərbi gücü azaldıqca Suriyadakı müharibələrdə əvvəlki qədər təsirli olmaya bilər. Bu zəiflik Suriyadakı Əsədyönlü müxalif qüvvələrə və hətta xarici qüvvələrə fayda verə bilər. Suriya ordusunun müxalifətə qarşı müharibədə əsas dəstəkçiləri kimi tanınan İran və Hizbullahın müvəkkilləri əməliyyat və hərbi imkanları azaldıqca bu zəifliklərlə üzləşəcəklər.
Livanda Hizbullaha qarşı son hücumlar nəinki SEPAH-a strateji zərbə vurdu, həm də İran rejiminin regional siyasətləri üçün daha geniş nəticələr verdi. Mollaların hakimiyyətinin ilk illərindən SEPAH ölkə daxilində öz suverenliyini qorumaq və İranın region ölkələrində təsirini saxlamaq üçün inqilab, terror və müharibə qızışdırmalarında rejimin əsas qolu rolunu oynayıb.
İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun regiondakı ən mühüm proksi qüvvəsi olan Hizbullah, xüsusilə son illərdə bu strategiyada əsas rol oynayıb. Bu, həm də İranın Yaxın Şərqdə təsir imkanlarını genişləndirməsində ən mühüm amillərdən birinə çevrilib.
Bu son çevrilişin təsirləri Hizbullahın əməliyyat imkanlarının, liderlik və komandanlıq strukturunun azalması ilə yanaşı, birbaşa İranın regionun digər ölkələri ilə münasibətlərində və təsirində özünü göstərəcək.
Məsələn, Yəməndəki Husilər və İraq milisləri kimi Hizbullahın dəstək və təlim şəbəkəsinə çox güvənən rejimin müvəkkilləri qısa və orta müddətdə logistika və kəşfiyyat dəstəyinin azalması ilə üzləşə bilər. Dəstəyin bu şəkildə azalması bu qrupların əməliyyat imkanlarını zəiflədə bilər. Xüsusilə Suriya və Yəməndə Hizbullahın müxtəlif əməliyyatlarda hərbi koordinator və məsləhətçi roluna arxalanan qrupların effektivliyi zəifləyə bilər.
İranın beynəlxalq əlaqələrinin zəifləməsi
Hizbullahın hücumları İran rejiminin beynəlxalq əlaqələrinə də təsir edib. Rejimin Hizbullah kimi terror qruplaşmalarını dəstəkləməsi səbəbindən bir çox ölkələr İrana qarşı daha çox sanksiyalar tətbiq etmək üçün təzyiq altındadır. Hizbullah və ona bağlı qaçaqmalçılıq şəbəkələrinin zəiflədilməsi İran rejiminin regionda və qlobal səhnədə manevr imkanlarının azalmasına səbəb ola bilər.
Əslində Hizbullahın zəiflədilməsi İranın diplomatik danışıqlarda və regional siyasətlərdə ən mühüm kozırlarından birini zəiflətmək deməkdir. Digər tərəfdən, bu zəiflik rejimi öz təsirini saxlamaq üçün daha aqressiv və zorakı üsullardan istifadə etməyə sövq edə bilər ki, bu da regionda gərginliyin artmasına və hərbi qarşıdurma ehtimalını artıra bilər.
Hizbullahın İran üçün əhəmiyyətindən və Həsən Nəsrullahın oynadığı misilsiz roldan danışarkən İranın siyasi analitiklərindən olan Məhəmməd Sadik Şahbazinin Ufuk televiziyasına verdiyi müsahibədə dediklərini xatırlatmaq yerinə düşərdi. Şahbazi bu müsahibəsində Həsən Nəsrullahın müqavimət oxundakı tarixi və görkəmli rolundan və bu şəxsiyyətin dərin təsirindən bəhs edib.
Məhəmməd Sadiq Şahbazi İranda siyasi və mədəni fəallardan biridir. O, müxtəlif sahələrdə, o cümlədən ictimai, siyasi və media mövzularında fəallıq göstərib, İranın müxtəlif qurumları və intellektual cərəyanları ilə əməkdaşlıq edib. Şahbazi İslam İnqilabı, müqavimət və regional məsələlərlə bağlı məsələlər üzrə təhlilçi və yazıçı kimi tanınır. O, daxili siyasi tendensiyaların tənqidində və müqavimət oxu ilə bağlı məsələlərin (o cümlədən Hizbullah və Həsən Nəsrullah kimi simaların) təhlilində fəal rol oynayır.
Şahbazi İrandakı bəzi siyasətləri tənqid edir və bu fikirlərini mətbuatda və internetdə açıq şəkildə bildirir. Sözügedən müsahibədə Məhəmməd Sadiq Şahbazi Həsən Nəsrullahı müqavimət oxunun aparıcı və əvəzolunmaz siması kimi təqdim edir. O bildirir ki, Nəsrullahın itkisi müqavimət hərəkatı üçün böyük və əvəzedilməz faciədir. Şahbazi bu itkini Qasım Süleymani və İbrahim Rəisinin öldürülməsi kimi digər ağrılı hadisələrlə müqayisə edir və Nəsrullahı itirməyin ağrı və faciəsinin daha dərin və təsirli olduğunu vurğulayır. O, həmçinin bildirir ki, bu itki onun və başqalarının ürəyini ağrıtmaqda davam edir. Şahbazi Ufuk televiziyasında iştirak etdiyi proqramda 1988, 1996 və 1998 hadisələri də daxil olmaqla, İran İslam Respublikasının keçdiyi təlatümlü dövrlərin indiki vəziyyət qədər həssas və əhəmiyyətli olmadığını bildirib. O bildirib ki, hətta tətbiq edilən müharibə də elə də böyük əhəmiyyət kəsb etmir.
Keçmiş bəzi böhranlara və müxtəlif əməliyyatlara, o cümlədən “Sadiq vəd” əməliyyatına toxunan Şahbazi, bu əməliyyat daha əvvəl başlasaydı, Nəsrullahın hələ də sağ ola biləcəyini böyük kədərlə vurğulayıb. Müqavimət oxunun bölgədəki hərəkətlərinə də toxunan Şahbazi bildirib ki, Əqsa Tufanı əməliyyatı başladığı andan İran regional bərabərliklərdən çıxarılıb.
Şahbazi bəyan edib ki, İbrahim razılaşması və Əsrin müqaviləsi kimi bəzi beynəlxalq proqramlar İranı və onun müqavimət oxunu zəiflətməyə cəhd etməkdə davam edir. O, müqavimətin arenaya qayıda bildiyini və regional bərabərliklərdə mühüm rol oynadığını bildirib.
Şahbazi bu əməliyyatın İran İslam İnqilabından sonra İslam dünyasının İsrailə qarşı ilk böyük reaksiyası olduğunu vurğulayıb. Şahbazi sonda qeyd edib ki, müqavimət oxu səhnədə qalsa, düşmənlərə qarşı daha çox qələbə qazanılacaq. Təbii ki, bu qələbənin necə əldə olunacağı haqda Şahbazi heç nə deməyib…
