BAĞDAD,ArabAZ
Üfüqdə sakitlik ümidləri görünməyə başlayanda yeni iğtişaşlar barədə xəbərdarlıq edən qara buludlar yenidən yığılmağa başladı, hər dəfə olduğu kimi bu dəfə də Yaxın Şərqin üstünə.
Oktyabrın 26-da İsrailin İran hədəflərinə zərbələr endirməsindən sonra ilkin hesabatlar Tehranın cavab verməkdən geri çəkilə biləcəyini göstərirdi.
Lakin ümidlər azalmağa başlayır, çünki kəşfiyyatın yeni məlumatları indi Tehranın mövqeyinin dəyişdiyini göstərir. Şübhə yoxdur ki, İran birbaşa qarşıdurmanın potensial nəticələrindən tam xəbərdardır.
Artan gərginlik onu göstərir ki, bölgə yenidən yeni, dəyişkən bir mərhələnin astanasındadır və sülhə olan ümidlər tez sönməkdədir.
“The New York Times” oktyabrın 31-də yazıb ki, üç İran rəsmisi Tehranın İsrailin son zərbələrinə cavab vermək niyyətini təsdiqləyib. Məlumata görə, İranın ali lideri Əli Xamenei Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasına cavab planı hazırlamağı tapşırıb. Xamenei hesab edirdi ki, cavab verilməməsi məğlubiyyətin etirafı hesab olunacaq.
İran rəsmilərinin açıqlamaları, İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komandan müavini Əli Fədəvi, İsrailin 26 oktyabrda həyata keçirdiyi zərbələrə görə İranın cavab vermək niyyətinin ilk rəsmi göstəricisi olaraq, “İranın sionist təcavüzünə cavabının qəti olduğunu” elan etdi. İran ərazisi. Həmin gün Axios, İsrail kəşfiyyatının adı açıqlanmayan iki İsrail mənbəsinə əsaslanaraq, İrandan qaçılmaz hücuma işarə edən siqnallar aldığını bildirdi.
Tehranın köhnə adəti – Proksi güclər ilə cavab
İranın mümkün cavab tədbirinin təfərrüatları hələ də bəlli olmasa da, zaman və üsul baxımından hücumun bir neçə gün ərzində baş verə biləcəyi olduqca realdır. Vaxt təxminləri fərqli olsa da, bütün təxminlər hücumun qaçılmaz olduğunu göstərir.
İranın öz ərazisindən hücum olacağı təqdirdə, İsrailin qisas riskini azaltmaq üçün İraqdakı müttəfiqlərinə missiya təyin edəcəyini göstərir. Bu missiyanı yerinə yetirmək üçün İraq fraksiyalarının seçilməsi İranın regionda proksi qüvvələrdən istifadə etmək kimi strategiyası çərçivəsində baş verəcək. İran əmri ilə “ölən” və “dirilən” bu qruplaşmalar İraqda “İslam Müqaviməti” kimi tanınır və onlar 2022-ci ilin noyabrında İsrailə qarşı hücumlarını elan etməyə başlayıblar. Onlar 2023-cü ilin iyun ayına qədər Yəməndəki husilərlə birgə əməliyyatları ortaq olaraq etdilə ki, bu da İranın “Müqavimət oxu” adlandırdığı qruplaşmalar daxilində güclü koordinasiyanın olmasını göstərir.
Sentyabrın 20-də İsrailin Suriyada İraq Hizbullah Briqadaları komandirinin ölümü ilə nəticələnən hava hücumundan sonra İraqdakı “İslam Müqaviməti” İsrailə qarşı əməliyyatlarını gücləndirib. “ İraq İslam Müqavimətinin” zərbələrinin effektivliyi xeyli artıb, çünki onlar, İsrailin nəzarətində olan ərazilərə nüfuz edə bilib və konkret hədəflərə çata biliblər.
Ən dağıdıcı hadisə oktyabrın 4-də İsrail hərbçilərinin İraqdan pilotsuz təyyarənin hücumu nəticəsində iki əsgərin ölümü və 20-dən çoxunun yaralanması ilə nəticələnən hücum olub.
Təxminən bir il əvvəl İsrail ərazisinə qarşı hücumlara görə məsuliyyəti “İraqda İslam Müqaviməti” öz üzərinə götürdü. İsrail isə ibrani ordusunda İraq fraksiyalarının həyata keçirdiyi hücumlar nəticəsində ölən və yaralananların olmasını açıq şəkildə etiraf etdi.
Ola bilsin ki, bu eskalasiya “İraqda İslami Müqavimət”in öz əməliyyat imkanlarını inkişaf etdirdiyini və ya İran, Hizbullah və ya Husilər kimi daha təsirli tərəflərdən dəstək göstərir. Hər halda “İraqdakı İslam Müqaviməti”nin İsrailə daha çox zərər vurmaq qabiliyyəti və istəyi artıb və bu, İranın öz cavabını bu qruplaşmalara həvalə etmək qərarını izah edir.
Bacarıqsız İraq hökuməti
Digər tərəfdən, İraqın baş naziri Məhəmməd Şia əs-Sudani “İraqda İslam Müqaviməti”ni İsrailə qarşı raket və hava hücumlarını dayandırmağa inandırmağa çalışsa da, bunu nəticəsi olmayıb.
Hizbullah Briqadaları və Harakat ən-Nujaba kimi böyük qruplaşmalar baş nazirə bu hücumları dayandırmaq üçün hər hansı təzyiq göstərməmək barədə xəbərdarlıq edərək, İsrailin Qəzza və Livandakı əməliyyatlarını davam etdirəcəyi təqdirdə əməliyyatlarını davam etdirəcəklərinə söz veriblər.
Problem ondadır ki, İraq hökumətinin bu qruplaşmalar üzərində səlahiyyətlərinin çox məhduddur. Maraqlısı isə bu qruplaçmalar İraq sərhədləri daxilində və dövlət adı altında fəaliyyət göstərirlər. İtaətsizliyə gəlincə isə, bu əmrlərini İraqdan kənardan alan “İraqda İslam Müqaviməti”nin İrana olan əsl sədaqətinin göstəricisidir.
İraqdakı İslam müqavimətinə təsir etmək cəhdləri uğursuz olduqdan sonra İraq hökuməti kömək üçün bu qruplaşmaların əsas dəstəkçisi olan İrana müraciət etdi. İraq təhlükəsizlik rəsmiləri bu yaxınlarda Tehrana iki dəfə səfər edərək İraq müttəfiqlərini cilovlamaq üçün İrandan kömək istəyiblər. Lakin bu səfər soyuq qarşılandı və İran rəsmiləri bu fraksiyaların öz qərarlarını “müstəqil” qəbul etdiklərini və “Livan və Qəzzadakı qardaşlarını necə dəstəkləyəcəklərini” müəyyən edənlərin özləri olduğunu iddia etdilər.
Başqa variant olmadığına görə Bağdad Vaşinqtona üz tutaraq, Amerika rəsmilərindən İsrailin İraqda İslam müqaviməti hücumlarına qarşı mümkün cavab tədbirinin qarşısını almaq üçün müdaxilə etməyi xahiş etdi. Birləşmiş Ştatlar İraqın keçdiyi çətin vəziyyəti başa düşdüyünü və mümkün qədər kömək edəcəyinə söz verib.
Risklər İraqı təhdid edir
İranın tam cavab tədbirləri görüb-götürməməsindən asılı olmayaraq, “İraqda İslam müqaviməti”nin artmasının yaratdığı risklər göz ardı edilməməlidir. İsrailə hücumlarını gücləndirən “müqavimət“ə baxmayaraq, İsrail hələ də birbaşa cavab verməyib və bu, Amerikanın istəkləri sayəsində və ya “HƏMAS” və “Hizbullah” ilə davam edən münaqişələri ilə məşğul olması səbəbindən ola bilər. Amma heç kim Təl-Əvivdən cavab gəlməyəcəyinə zəmanət verə bilməz.
Əgər “müqavimət” hücumları artmaqda davam edərsə və İsrail bu qruplaşmaların İranın mümkün cavabı üçün vasitə kimi çıxış etdiyindən şübhələnirsə, İsrail “İraqda İslam müqaviməti” təhlükəsinə daha ciddi yanaşacaq.
Əgər İsrail “müqaviməti” ani təhlükə kimi görsə, çox güman ki, qrupun həm İraqda, həm də Suriyada imkanlarını zəiflətməyə yönəlmiş zərbələr endirəcək.
Əgər İsrailin bu cür zərbələri baş verərsə, onlar böyük təhlükə yarada bilər və eskalasiya dövrünün alovlanmasına gətirib çıxara bilər, digər İraq qruplaşmalarını İsrailə qarşı qarşıdurmaya cəlb edə bilər. Bu baş verərsə, bu, İraqın siyasi və hərbi rəhbərliyinə təzyiqlərin artmasına, ölkədə sabitliyin pozulmasına və onun regional mövqeyinin zəifləməsinə gətirib çıxaracaq.
Münaqişə genişləndikcə, iraqlılar özlərini nə başlatdıqları, nə də nəzarət etdikləri bir münaqişənin içində görəcəklər.
