BAKI, Arab.AZ / AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
İkinci Dünya Müharibəsinin ilk günlərində fransız jurnalist “saxta müharibə” (yəni toqquşmadan öncəki susqun dövr) anlayışını ortaya atmışdı. Fransa ilə Almaniya arasında rəsmi müharibə elan olunsa da, ilk aylar nisbətən sakit keçmişdi. Müqayisə fərqli olsa da, 13 iyun tarixində baş verən və onillərlə kölgədə davam edən münaqişədən sonra alovlanan İsrail–İran müharibəsi də sanki öz “saxta müharibə” mərhələsinə qədəm qoyub. Bu, kənardan baxıldığında sülh kimi görünə biləcək, lakin əslində gərgin və təhlükəli bir sükutdur.
İsrail ilə İran arasında 10 gündən artıq davam edən toqquşma gözlənilməz addımlarla sürətlə başa çatdı. Ən diqqətçəkən hadisə “Gecəyarısı çəkici” adlı əməliyyat oldu. ABŞ bu əməliyyat çərçivəsində İranın nüvə infrastrukturlarına, o cümlədən Qum şəhəri yaxınlığında dağların dərinliyində yerləşən Fordo uran zənginləşdirmə obyektinə hava zərbələri endirdi. Bu hücum, İranın nüvə ambisiyaları ətrafında illərlə davam edən gərginlikdə dönüş nöqtəsi oldu və həssas diplomatik tarazlığı pozmaq riski yaratdı. Bununla belə, prezident Tramp dərhal açıqlama verərək bu hücumun “yalnız bir dəfəlik zərbə” olduğunu bildirdi və gərginliyi azaltmaq istədiyinə dair açıq siqnal verdi.
Xoşbəxtlikdən, bu siqnal qarşı tərəfdə rezonans doğurdu. *“Üçüncü dünya müharibəsi”*nin başlanacağına dair narahatlıqlar, neft qiymətlərindəki kəskin artım və 2003-cü il İraq müharibəsini xatırladan ab-hava fonunda bəzi analitiklərin sərhədləri aşan şərhləri yayılsa da, İran əvvəlcədən elan etdiyi formada Qətərdə yerləşən Əl-Udeyd hərbi bazasına raket hücumu həyata keçirdi.
Raketlər atılanda bəlli oldu ki, Tehran bu hücum barədə əvvəlcədən məlumat verib. Çünki Doha hava məkanını bağlamış və hədəf olan baza artıq boşaldılmışdı. Hücum nəticəsində ciddi ziyan qeydə alınmayıb – yalnız bir raket hava müdafiəsini keçə bilib. Tramp isə bu *“məhdud zərbə”*yə görə İrana əvvəlcədən xəbərdarlıq etdiyi üçün təşəkkür etdi.
Bu qarşıdurmadan İran zəifləmiş şəkildə çıxdı. Hərçənd ki, bəzi tərəfdarları İsrailə raket zərbələri endirib qismən qisas alındığını düşünə bilər, lakin görünən odur ki, “müqavimət oxu” adlandırılan İranın regional təsir sistemi iflic olub. Bu strukturun məqsədi İran ərazisinə hücumun qarşısını almaq və Tehranı “ərəb buferi” ilə qorumaq idi. Amma bu strategiya çökmüş kimi görünür. İran indi öz müdafiə strategiyasını başdan-ayağa yenidən nəzərdən keçirməyə məcburdur. Nəticədə, bölgə “yaralı və çıxışsız” bir İranın doğura biləcəyi fərqli bir təhlükə ilə üz-üzədir.
Yenidən vurğulamaq lazımdır: İranın zəifləməsi İsrailin qələbəsi anlamına gəlmir. 13 iyun partlayışı ilə başlayan hadisələrin Trampın sosial şəbəkə paylaşımı ilə sonlanması – hər nə qədər “həqiqət” kimi təqdim edilsə də – İsrail ictimaiyyətində məsələnin bitmədiyi hissini yaradır. Bu isə davamlı sülhdən çox qarşıdan gələn müharibənin əlamətləridir.
